De zomertijd is ingegaan. Is het een goed idee om die permanent in te voeren? Volgens deze slaaponderzoeker niet

Dat gedraai aan de klok moet maar eens afgelopen zijn, oordeelde de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, vorig jaar. De jaarlijkse wisseling tussen zomer- en wintertijd zou een negatieve invloed hebben op het bioritme van mensen. Vanaf nu wordt het dus kiezen: of permanente wintertijd (’s ochtends eerder licht, ’s avonds eerder donker), of permanente zomertijd (’s ochtends later licht, ’s avonds langer licht). Hoe die beslissing gaat uitvallen, is nog onzeker. Veel Europeanen neigen naar zomertijd, blijkt uit een enquête van de Europese Commissie die bijna 5 miljoen mensen invulden. Slaaponderzoekers waarschuwen dat mensen de associatie van zomertijd met warmte en zon moeten laten varen: wintertijd is namelijk de ‘juiste tijd’ voor het bioritme. Allicht beter dan verdrinken in de actuele discussies is kijken of er te leren valt van de geschiedenis.

Rusland stopte in 2011 al met het twee maal per jaar draaien aan de klok. De keuze viel op permanente zomertijd, wat gunstig moest zijn voor de gezondheid en de economie. Dat pakte even anders uit, zegt Ljudmila Korostovtseva, telefonisch vanuit Sint-Petersburg. De Russische slaaponderzoeker is 14 en 15 november te gast in Nederland, op het Nationale Slaapcongres in Ermelo.

Wat gebeurde er in Rusland na de verandering naar permanente zomertijd?

‘Er waren veel negatieve gevolgen. Uit een van de onderzoeken naar de verandering bleek dat mensen meer stress en negatieve emoties ervoeren en meer aandachts- en slaapproblemen hadden. Voornamelijk jongeren hadden meer last van een ‘social jetlag’, die slaap, gedrag, stemming en metabolisme kan verstoren. Uit een analyse van noodoproepen naar de ambulance bleek dat die in de eerste maanden na de verandering veel vaker voorkwamen: 11 procent meer voor hartinfarcten en 66 procent meer voor (pogingen tot) zelfdoding. Ook rapporteerden ziekenhuizen meer patiënten met hart- en vaatziekten en problemen met het immuunsysteem en het metabolisme. Daarbij nam het aantal auto-ongelukken in de ochtend toe, omdat het vooral in het noorden van Rusland zo lang donker bleef. Op aanraden van medici en chronobiologen is de verandering naar zomertijd ongedaan gemaakt in 2014.’

Hoe weet u zeker dat deze stijgingen verband houden met de verandering naar zomertijd en niet met andere factoren?

‘Dat is inderdaad een grote kanttekening bij dit soort onderzoeken met vragenlijsten, waarvan de meeste pas ná de verandering naar permanente zomertijd zijn uitgevoerd. Je kunt dan geen exacte vergelijking maken met de situatie ervoor, mensen moeten zich bijvoorbeeld gaan herinneren hoe moe ze een jaar geleden waren. Bij de gegevens uit het ziekenhuis en de analyse van noodoproepen is niet gekeken naar andere factoren die mogelijk invloed zouden kunnen hebben op bijvoorbeeld hartinfarcten of zelfdoding, alleen naar de hoeveelheid oproepen en de tijd van het jaar. Hoewel het zeker serieuze resultaten zijn, moeten we de tekortkomingen in ons achterhoofd houden.’

Hoe liep het af met de beoogde voordelen voor de economie?

‘In eerste instantie dacht de overheid enorm te kunnen besparen op elektriciteitskosten voor lampen. Ook commerciële bedrijven zouden profijt hebben van langer licht in de avond, omdat mensen in de avond bijvoorbeeld meer naar restaurants gaan, meer gaan shoppen en sporten. Uit recente studies blijkt dat in elk geval het economische voordeel voor de overheid helemaal niet zo groot is, minder dan 1 procent.’

Is het wel een goed idee om te kiezen voor een permanente tijd?

‘Ja, want die halfjaarlijkse wisseling is ook niet goed. Uit enquêtes onder de Russische bevolking bleek dat 56 procent in de dagen na het draaien aan de klok minder energie, motivatie en eetlust had. Ook bleken ze meer fouten te maken tijdens het werk. Voor mensen die hun ritme niet gemakkelijk aanpassen, of meer ontvankelijk zijn voor stressfactoren, vooral kinderen, pubers en ouderen, is een wisselingssysteem slecht voor het lichaam. Het beste zou zijn dat we elke dag op dezelfde tijd opstaan en dezelfde tijd naar bed gaan, zodat je lichaam het perfecte ritme kan vinden. Door een wisseling van zomer- en wintertijd zit je er elk half jaar weer een uur naast.’

Wat is uw advies voor Europa?

‘Permanente wintertijd. Op een slaapcongres dit jaar in Sint-Petersburg stemden afgevaardigde chronobiologen van 29 landen voor wintertijd, niet één stem was tegen. Het is gewoonweg beter voor je bioritme om in de ochtend met licht wakker te worden, dan langer licht te hebben in de avond. En hoewel een uurtje verschil niet voor iedereen negatieve gevolgen heeft, moeten we blijven denken aan mensen die wel dat risico lopen. Permanente wintertijd kan ervoor zorgen dat mensen op de meest natuurlijke manier leven.

‘Dankzij moderne technologie kunnen we reizen, de tijdzones veranderen en de hele nacht doorwerken. Je zou het kunnen zien als vooruitgang, maar het brengt ons juist verder weg van de natuur. Ik denk dat het belangrijkste is om je eigen ritme te vinden en daaraan vast te houden. Een groot deel van onze gezondheid hangt van onszelf af, niet alleen van politieke en overheidsbeslissingen.’